Παρόντες:

• Κώστας Κωνσταντίνου, πρόεδρος    
• Χρίστος Χρίστου    
• Γιώργος Τ. Γεωργίου    
• Αδάμος Αδάμου
• Ειρήνη Χαραλαμπίδου
• Γεώργιος Προκοπίου

 

Η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Υγείας μελέτησε την πιο πάνω πρόταση νόμου, η οποία κατατέθηκε στη Βουλή από τον πρόεδρό της κ. Κώστα Κωνσταντίνου, βουλευτή εκλογικής περιφέρειας Πάφου, σε τρεις συνεδρίες της, που πραγματοποιήθηκαν στις 23 Μαρτίου και στις 6 και 27 Απριλίου 2017. Στα πλαίσια των συνεδριάσεων αυτών κλήθηκαν και παρευρέθηκαν στην επιτροπή η Επίτροπος Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας, του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, του Τμήματος Οδικών Μεταφορών του ίδιου υπουργείου, του Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων, της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, ο διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, ο διευθυντής της Νεφρολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, η συντονίστρια μεταμοσχεύσεων στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, εκπρόσωποι του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου, του Συνδέσμου Μεταμοσχευμένων Κύπρου, της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου, της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Συνδέσμων Πασχόντων και Φίλων, της Παγκύπριας Οργάνωσης Νεφροπαθών και του Παγκύπριου Συνδέσμου Καρδιοπαθών. Ο επιστημονικός προϊστάμενος του Μεταμοσχευτικού Κέντρου του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, παρ’ όλο που κλήθηκε, δεν κατέστη δυνατό να παρευρεθεί στην επιτροπή, ωστόσο απέστειλε γραπτώς τις θέσεις του. Περαιτέρω, η Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, παρ’ όλο που κλήθηκε, δεν εκπροσωπήθηκε στην επιτροπή, ωστόσο διεμήνυσε ότι εμμένει στις θέσεις της, οι οποίες κατατέθηκαν γραπτώς κατά τη συζήτηση της εν λόγω πρότασης νόμου κατά την προηγούμενη κοινοβουλευτική περίοδο.

Υπενθυμίζεται ότι η μελέτη της υπό συζήτηση πρότασης νόμου άρχισε από την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Υγείας της προηγούμενης κοινοβουλευτικής περιόδου, ωστόσο δεν κατέστη δυνατό να ολοκληρωθεί.

Σκοπός της πρότασης νόμου είναι η τροποποίηση του περί Άδειας Οδήγησης Νόμου, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα σε όσους αιτητές άδειας οδήγησης το επιθυμούν να γίνονται δυνητικοί δότες οργάνων σε περίπτωση θανάτου τους.

Σύμφωνα με τον εισηγητή της πρότασης νόμου, οι προτεινόμενες με αυτή ρυθμίσεις αποσκοπούν στην ευαισθητοποίηση του κοινού στη δωρεά οργάνων, στην αύξηση του αριθμού των δυνητικών δοτών οργάνων και στη θεσμοθέτηση απλής διαδικασίας, που θα θέτει το ζήτημα της εγγραφής στο Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών σε μεγάλο αριθμό προσώπων.

Συγκεκριμένα, η πρόταση νόμου, όπως αρχικά κατατέθηκε στη Βουλή, προβλέπει τα ακόλουθα:

1. Συμπερίληψη ερωτήματος στον τύπο της αίτησης για έκδοση άδειας οδήγησης, στο οποίο ο αιτητής πρέπει να απαντήσει υποχρεωτικά θετικά ή αρνητικά κατά πόσο επιθυμεί να γίνει δότης οργάνων σε περίπτωση θανάτου του.

2. Σε περίπτωση θετικής απάντησης του αιτητή, η συγκατάθεσή του θα αναγράφεται στην άδεια οδήγησης και ταυτόχρονα θα διαβιβάζεται από τον Έφορο Μηχανοκινήτων Οχημάτων στις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας για σκοπούς καταχώρισης στο Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών.

Η εκπρόσωπος του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων δήλωσε στην επιτροπή ότι, παρ’ όλο που η ευαισθησία όλων σε σχέση με το υπό συζήτηση θέμα θεωρείται δεδομένη, εντούτοις εξέφρασε ορισμένες επιφυλάξεις για τον τρόπο προώθησής του και παρέπεμψε ειδικότερα στα ζητήματα που περιλαμβάνονται στη γνωμάτευση της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας, η οποία κατατέθηκε ενώπιον της επιτροπής Υγείας κατά την προηγούμενη κοινοβουλευτική περίοδο, στην οποία αναφέρονται τα ακόλουθα:

1. Η Κυπριακή Δημοκρατία στον περί Αφαιρέσεων και Μεταμοσχεύσεων των Οργάνων Ανθρώπινης Προέλευσης Νόμο κατοχυρώνει ένα πρότυπο όπου η ρητά εκπεφρασμένη συγκατάθεση ενός προσώπου για τη συμπερίληψή του στο σχετικό Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών αποτελεί το μοναδικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να καταστεί κάποιος δυνητικός δότης οργάνων.

Η πρόταση νόμου συγκρούεται με τη διάταξη αυτή, επειδή καθιστά υποχρεωτική για κάθε πρόσωπο την έκφραση της βούλησής του μέσω θετικής ή αρνητικής δήλωσης για το κατά πόσο το πρόσωπο επιθυμεί να καταστεί δότης οργάνων. Συναφώς, η σύγκρουση οφείλεται στο ότι, ενώ με βάση τον πιο πάνω νόμο, που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, η δωρεά έχει εθελοντικό χαρακτήρα, με την πρόταση νόμου η δήλωση καθίσταται υποχρεωτική.

2. Επιπρόσθετα, υπάρχει σύγκρουση σε σχέση με το νόμο που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, η οποία οφείλεται στη διαδικαστική διασύνδεση της δήλωσης με την έκδοση της άδειας οδήγησης, αφού δεν αφήνει διακριτική ευχέρεια στο πρόσωπο που την αιτείται να μην απαντήσει στο ερώτημα. Αντίθετα, ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της συμπλήρωσης της δήλωσης, παρά την απουσία έννομης συνέπειας, π.χ. απόρριψη ή επιστροφή της αίτησης, φαίνεται να εξαρτά την έκδοση της άδειας οδήγησης από την προηγούμενη δήλωση για τη δωρεά οργάνων.

Από πλευράς διοικητικής και νομοθετικής πρακτικής, καθώς και ως ζήτημα σεβασμού της αρχής της χρηστής διοίκησης, πρέπει να θεωρηθεί αδόκιμη η διασύνδεση δύο άσχετων μεταξύ τους διοικητικών ενεργειών, δηλαδή αφενός μεν της έκδοσης άδειας οδήγησης και αφετέρου δε της καταχώρισης στο Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών Οργάνων.

3. Η βούληση του αιτητή, είτε θετική είτε αρνητική, πρέπει επίσης να κοινοποιείται στην αρμόδια αρχή, εφόσον, σύμφωνα με σχετική διάταξη του νόμου που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, απαγορεύεται η αφαίρεση οργάνων από πτωματικό δότη, αν υπάρχει δεδηλωμένη εν ζωή αντίθετη βούληση του αποβιώσαντος.

Η εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας, υπό την ιδιότητά της και ως μέλους του Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων, δήλωσε ότι συμφωνεί με το σκοπό και τις επιδιώξεις της πρότασης νόμου. Περαιτέρω, τοποθετούμενη στο ζήτημα της ανάγκης για ενημέρωση των μαθητών στα σχολεία για το θέμα της δωρεάς οργάνων για σκοπούς ευαισθητοποίησής τους, το οποίο τέθηκε από μέλη της επιτροπής, ενημέρωσε την επιτροπή ότι το Υπουργείο Υγείας συνεργάζεται με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για το θέμα αυτό και έχει ήδη ενταχθεί στα αναλυτικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού το θέμα των μεταμοσχεύσεων οργάνων και ειδικότερα το θέμα αυτό έχει ενταχθεί στα μαθήματα αγωγής, υγείας και βιολογίας.

Η Επίτροπος Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα δήλωσε ότι αντιμετωπίζει θετικά τις προτεινόμενες ρυθμίσεις. Ωστόσο, κατέθεσε τις πιο κάτω διαφωνίες και/ή επιφυλάξεις της σε σχέση με τις πρόνοιες της πρότασης νόμου:

1. Ο αιτητής υποχρεούται να απαντήσει θετικά ή αρνητικά σε σχέση με την επιθυμία του να γίνει δωρητής οργάνων και δεν έχει την ελεύθερη επιλογή να μην απαντήσει καθόλου ή να ζητήσει να δηλώσει την επιθυμία του αργότερα, αφού λάβει περισσότερες πληροφορίες.

2. Με βάση τις πρόνοιες της πρότασης νόμου δε φαίνεται κατά πόσο σε περίπτωση που ο αιτητής δεν απαντήσει στο πιο πάνω αναφερόμενο ερώτημα θα έχει ως συνέπεια να μην εξεταστεί η αίτησή του για την έκδοση άδειας οδήγησης. Αφήνεται όμως η εντύπωση ότι, αν δεν απαντήσει, δε θα εκδοθεί η άδεια οδήγησης. Η πρόνοια αυτή συνεπάγεται την εκβιαστική εξασφάλιση προσωπικών δεδομένων από κυβερνητικό τμήμα που βρίσκεται σε σχέση υπεροχής έναντι του αιτητή άδειας οδήγησης, ώστε να δώσει τα προσωπικά του δεδομένα για σκοπούς επεξεργασίας τους τόσο από το Τμήμα Οδικών Μεταφορών όσο και από το Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών του Υπουργείου Υγείας.

3. Η λήψη δεδομένων δεν μπορεί να είναι θεμιτή, αν δεν προηγηθεί πλήρης ενημέρωση των υποκειμένων των δεδομένων, δηλαδή προηγούμενη πλήρης ενημέρωση των αιτητών άδειας οδήγησης. Συναφώς, πρέπει να περιληφθεί στην προτεινόμενη τροποποίηση ενημερωτικό κείμενο, το οποίο θα προηγείται της λήψης της δήλωσης.

4. Η διατήρηση ευαίσθητων δεδομένων υγείας στο αρχείο του Τμήματος Οδικών Μεταφορών και η αναγραφή της συγκατάθεσης του αιτητή στην άδεια οδήγησης δεν επιτρέπεται, επειδή το εν λόγω αρχείο έχει διαφορετικό σκοπό από το Εθνικό Μητρώο Δυνητικών Δοτών.

Η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, διατυπώνοντας γραπτώς τις θέσεις της στην επιτροπή, ανέφερε ότι η αποτελεσματική εφαρμογή του προτεινόμενου νόμου προϋποθέτει την ανάπτυξη ολοκληρωμένων και παιδαγωγικά σχεδιασμένων προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών στα πλαίσια συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων υπουργείων. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά θα έχουν τη δυνατότητα να οικοδομήσουν αφενός το απαραίτητο γνωσιολογικό υπόβαθρο και αφετέρου να αναπτύξουν την απαιτούμενη κουλτούρα αλληλεγγύης, που θα τους επιτρέψει να αποφασίζουν, αν επιθυμούν να γίνουν δότες οργάνων, συνειδητά και στη βάση επαρκούς πληροφόρησης.

Ο επιστημονικός προϊστάμενος του Μεταμοσχευτικού Κέντρου του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας σε γραπτό υπόμνημα που απέστειλε στην επιτροπή παραθέτει στατιστικά στοιχεία σε σχέση με το θέμα των μεταμοσχεύσεων οργάνων, εκφράζοντας παράλληλα τις ευχαριστίες του προς την επιτροπή για την ευαισθησία που επιδεικνύει στον τομέα της μεταμόσχευσης οργάνων. Ειδικότερα, στο γραπτό του υπόμνημα αναφέρεται ότι στη χώρα μας παρατηρείται σημαντική έλλειψη μεταθανάτιας δωρεάς οργάνων και η πρόταση νόμου θα βοηθήσει σημαντικά να εμπεδωθεί στη συνείδηση όλων μας η δωρεά οργάνων.

Η συντονίστρια μεταμοσχεύσεων στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας ευχαρίστησε την επιτροπή για την ευαισθησία της γύρω από το όλο θέμα και δήλωσε ότι συμφωνεί με τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της πρότασης νόμου, δηλώνοντας παράλληλα ότι πρέπει να τηρηθούν οι διατάξεις του νόμου που διέπει την προστασία των προσωπικών δεδομένων και να γίνει σωστή ενημέρωση των παιδιών.

Σημειώνεται ότι όλοι όσοι παρευρέθηκαν ενώπιον της επιτροπής δήλωσαν ότι συμφωνούν με τη φιλοσοφία της πρότασης νόμου, υπό την προϋπόθεση ότι θα γίνεται ενημέρωση των αιτητών άδειας οδήγησης και θα εξασφαλίζεται η σχετική συναίνεσή τους.

Η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Υγείας, αφού έλαβε υπόψη τις πιο πάνω θέσεις, προβληματισμούς και εισηγήσεις που εκφράστηκαν από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, διαμόρφωσε το κείμενο της πρότασης νόμου ως ακολούθως:

1. Απάλειψε την πρόνοιά του με την οποία προβλέπεται αναγραφή της συγκατάθεσης του αιτητή στην άδεια οδήγησης, υιοθετώντας τη θέση της Επιτρόπου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ότι δεν είναι επιτρεπτή η αναγραφή στην άδεια οδήγησης της τυχόν συγκατάθεσης του αιτητή να γίνει δωρητής οργάνων σε περίπτωση θανάτου του, επειδή το αρχείο του Τμήματος Οδικών Μεταφορών έχει διαφορετικό σκοπό από αυτόν του Εθνικού Μητρώου Δυνητικών Δοτών.

2. Πρόσθεσε παράρτημα σε αυτό, στο οποίο περιλαμβάνεται σχετική δήλωση για τη δωρεά οργάνων συνοδευόμενη από σχετικό δελτίο ενημέρωσης, που ετοιμάστηκε και κατατέθηκε στην επιτροπή από την εκπρόσωπο του Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων, υιοθετώντας τη θέση που εκφράστηκε απ’ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς ότι καθίσταται αναγκαία η προηγούμενη ενημέρωση του αιτητή όσον αφορά τη δωρεά οργάνων.

3. Τροποποίησε την πρόνοιά του σύμφωνα με την οποία καθίσταται υποχρεωτική η δήλωση του αιτητή κατά πόσο επιθυμεί να γίνει δωρητής οργάνων σε περίπτωση θανάτου του, αφού, σύμφωνα με τη νομοθεσία που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, ο χαρακτήρας της δωρεάς είναι εθελοντικός, ώστε ο αιτητής να δύναται, αν το επιθυμεί, να συμπληρώσει τη σχετική δήλωση, υιοθετώντας με τον τρόπο αυτό τη θέση της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας και της Επιτρόπου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

4. Τροποποίησε την πρόνοιά του με την οποία προβλέπεται διαδικαστική διασύνδεση της δήλωσης για δωρεά οργάνων μετά το θάνατο με την έκδοση της άδειας οδήγησης και με την οποία δεν παρείχε τη διακριτική ευχέρεια στον αιτητή να μην απαντήσει στη σχετική δήλωση, ώστε οποιαδήποτε δήλωση ή μη δήλωση του αιτητή κατά πόσο επιθυμεί να γίνει δωρητής οργάνων σε περίπτωση θανάτου του να μην επηρεάζει την εξέταση της αίτησης για την απόκτηση άδειας οδήγησης, αλλά ούτε και την έκδοσή της. Για τη διαμόρφωση της πρόνοιας αυτής υιοθετήθηκε η θέση της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας και της Επιτρόπου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

5. Διατύπωσε τις πρόνοιές του με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτές να μη συγκρούονται με τις διατάξεις του νόμου που διέπει την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

6. Πρόσθεσε πρόνοια σύμφωνα με την οποία θα κοινοποιούνται στην αρμόδια αρχή και οι αρνητικές δηλώσεις των αιτητών που δεν επιθυμούν να γίνουν δωρητές οργάνων, λόγω του ότι σε σχετική διάταξη του νόμου που διέπει τις μεταμοσχεύσεις οργάνων προβλέπεται ότι η αφαίρεση οργάνων από πτωματικό δότη απαγορεύεται, αν υπάρχει δεδηλωμένη εν ζωή αντίθετη βούληση του αποβιώσαντος.

Υπό το φως των πιο πάνω, η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Υγείας επιφυλάχθηκε να τοποθετηθεί επί των προνοιών της πρότασης νόμου, όπως αυτή έχει τελικά διαμορφωθεί στη βάση των πιο πάνω αποφάσεών της, στην ολομέλεια του σώματος.

　

16 Μαΐου 2017